Bossen op wandel
(en dat is geen goed nieuws)
Bos+ en Greenpeace analyseerden grondig de gegevens over bossen in Vlaanderen. Ze kwamen tot een aantal verrassende, helaas niet steeds positieve vaststellingen. Het grootste pijnpunt is dat nog steeds veel te veel bossen gekapt worden. In het Meetjesland hebben we de voorbije jaren monumentale bomen in de kijker gesteld. Ons pleidooi is om bomen oud te laten worden. Maar ook onze bossen moeten we oud laten worden. En dan mogen ze niet op wandel, wat nu al te vaak het geval is.
Weg uit woon-, industrie- en recreatiegebied
Bijna een derde van de oppervlakte bos en het aaneengesloten hooggroen ligt buiten een groene bestemming. Het is met andere woorden ruimtelijk bedreigd, oftewel ‘zonevreemd’. In de praktijk leidt dat ertoe dat bossen in harde bestemmingen zoals woon-, industrie- en recreatiegebied gekapt worden en nadien vooral gecompenseerd worden in zachte bestemmingen zoals natuur- en landbouwgebied. Sinds 2009 is ruim 30% van het bos en aaneengesloten hooggroen in woongebied verdwenen en slechts gedeeltelijk ‘gecompenseerd’ in woongebied. Dat veroorzaakt een netto afname van het bos en aaneengesloten hooggroen in onze bebouwde omgeving met maar liefst 10%. Nochtans is de nood aan meer bomen en bos in de bebouwde omgeving groot, om de hitte als gevolg van de klimaatverandering te milderen.
Ook in het bosarme Meetjesland verdwijnt veel ‘zonevreemd’ bos
Het Meetjesland is een bosarme regio. Slechts 4,5% van het Meetjesland bestaat uit bos. Dit is nog een pak lager dan de bosindex van Vlaanderen (10,8%). Toch verdwijnt ook in het Meetjesland nog veel bos. Uit analyse blijkt dat in het Meetjesland (zonder Nevele, dat na de fusie tot Deinze behoort) in de periode 2014-2020 ruim 36 hectare bos verdwenen is. Dit betekent jaarlijks ongeveer 6 hectare. Voor Nevele zijn er geen aparte cijfers. In fusiegemeente Deinze werd 24 hectare ontbost. In totaal werden 132 ontbossingsvergunningen afgeleverd. Opvallend is dat in Aalter (2), Deinze (3), Kaprijke (1) en Sint-Laureins (1) ook ontbossingsvergunningen afgeleverd werden na negatief advies van het Agentschap voor Natuur en Bos. Positiever nieuws is dat de voorbije jaren op veel locaties ingezet werd op bosuitbreiding. Ook veel gemeentes zoals Eeklo, Assenede en Lievegem namen hier initiatieven of steunden Natuurpunt. Willen we tot een effectieve uitbreiding van het bosareaal komen is naast de inzet op bosuitbreiding ook een verhoogde inzet op bosbescherming noodzakelijk.
Versnipperd bos
De beweging van de bossen gaat gepaard met versnippering. De verschuiving en versnippering van onze bossen is sterk verbonden met het mechanisme van boscompensatie, dat grotendeels gedreven wordt door opportuniteiten en grondprijzen in plaats van visie. Bovendien is het vaak veel goedkoper voor een ontbosser om te betalen aan het boscompensatiefonds, dan dat het kost om in nabije omgeving voor de nodige boscompensatie te zorgen. Het boscompensatiemechanisme kent ook een lange geschiedenis van ondermaatse monitoring en beheer, wat geleid heeft tot een enorme achterstand van wel 1.500 hectare bos in 2016 dat nog gecompenseerd moet worden. De versnippering leidt er ook toe dat onze bossen meer impact ervaren van negatieve milieu-invloeden die zich vooral voordoen langs de rand van het bos, zoals stikstofdepositie, omdat de bosrand een relatief groot deel van het bos uitmaakt.
Ontbossing blijft stijgen
Er zijn vier types van ontbossing: ontbossingen met een omgevingsvergunning, illegale ontbossing, ontbossingen in het kader van Europese natuurdoelen en binnen goedgekeurde natuurbeheerplannen (in deze gevallen wordt bos omgevormd naar waardevolle natuur zoals heidegebied) en ontbossingen van private bossen jonger dan 22 jaar, gelegen in landbouwgebied. Tussen 2001 en 2021 bleef de oppervlakte vergunde ontbossing stijgen. In twintig jaar tijd verdween maar liefst 5.088 hectare bos met vergunning, een brutoverlies van 3,5% van ons totale bosgebied. Dat komt neer op gemiddeld 242 hectare per jaar, of iets meer dan een voetbalveld per dag. Wil dit zeggen dat elke ontbossing onaanvaardbaar is? Neen, de kapping van minder waardevol bos om doelstellingen van algemeen belang te realiseren, zoals de aanleg van een fietspad, kan te verantwoorden zijn. Maar in veel gevallen wordt bos nog steeds verwijderd om woon- of industriegebied te realiseren. De voorbije vier jaar werd 552 hectare compensatiebos gerealiseerd, of gemiddeld 138 hectare.
Ook oud bos wordt massaal gekapt
Doordat bestaand bos vervangen wordt door nieuw bos, verliezen we biodiversiteit, koolstofvoorraden en veerkracht van bossen. Bovendien zorgen deze wandelende bossen voor een nog verdere versnippering van het Vlaamse bosareaal. Oud bos is nochtans van groot belang in het kader van de klimaat- en biodiversiteitscrisis. Ondanks dit belang genieten deze waardevolle bossen niet per se een betere bescherming. Zonder decretale bescherming blijven intussen ook bijzonder waardevolle bossen aan een hoog tempo verdwijnen.
Bedreigde bossen in het Meetjesland
Ook in het Meetjesland zijn meerdere bossen niet goed beschermd. Dat is onder meer het geval met het Scheutbos, een uitloper van de Lembeekse Bossen richting Eeklo, gelegen in de bestemming woonpark. In 2000, 2008 en 2021 waren er plannen voor de verkaveling van een gedeelte van het bos. In 2021 weigerde de gemeente Kaprijke, na protest van onder meer Natuurpunt, nog een vergunning voor de kapping van het bos om er woningen te realiseren. Natuurpunt en Partners Meetjesland dringt al jaren aan op een definitieve bescherming van het Scheutbos. De gemeente Kaprijke en het Agentschap voor Natuur en Bos leverden inspanningen om enkele delen van het bedreigde bos aan te kopen. Maar een volledige bescherming van het bos is ondanks de inspanningen nog steeds niet verzekerd.
In Aalter zijn er verkavelingsplannen in Oostmolen. Naast natte graslanden moet hier ook ruim een hectare oud bos verdwijnen indien de verkavelingsvergunning goedgekeurd wordt. Op termijn wordt nog meer bos bedreigd indien ook een volgende fase van de geplande verkaveling doorgevoerd zou worden. De actiegroep Red Oostmolen heeft recent samen met Natuurpunt en Partners Meetjesland actie gevoerd om de open ruimte en dus ook het waardevolle bos te behouden.
Dit artikel is gebaseerd op een dossier van Bos+ en Greenpeace.
lees het volledige dossier
Koen Martens
augustus 2023
